Historia
serialu
Serial ten był kręcony
i emitowany pierwotnie w trzech seriach w latach 1966,
1969 i 1970, a następnie, aż do roku 1989 praktycznie
co roku wznawiany w polskiej telewizji w paśmie programów
dla dzieci i młodzieży. Premiera serialu miała miejsce
9 maja 1966 o godz. 20:00. Na bazie popularności filmu
wydano również na początku lat 70. książkę
rozszerzoną o dalsze przygody bohaterów oraz komiks.
Film odniósł niebywały sukces, był wielokrotnie
wznawiany i bez przesady można powiedzieć, iż wychowało
się na nim kilkanaście roczników młodych Polaków naśladujących
postaci z filmu w zabawach na podwórku. Film był również
intensywnie eksploatowany propagandowo. W szkołach urządzano
na jego temat akademie, przedstawienia teatrzyków
szkolnych i omawiano na lekcjach. Zakładano również
dla młodzieży Kluby Pancernych, w których legenda
filmu służyła szkoleniu patriotyczno-obronnemu oraz
poznawaniu historii najnowszej. Do dnia dzisiejszego (2007)
w Białej Nyskiej jedna z ulic nosi nazwę Czterech
Pancernych (podobno psa pominięto ze względu na długość
nazwy).
Na sukces filmu złożył się przede wszystkim fakt, iż
po raz pierwszy tematyka wojenna została potraktowana lżej
niż do tej pory, a serial obfitował w zabawne sceny (obok
oczywiście scen poważnych). Publiczność miała już
dość ciągłego przedstawiania tematyki wojennej w
skrajnie czarnych, pełnych martyrologii barwach.
Natomiast od strony prawdy historycznej jest to pozycja
czysto rozrywkowa (podobnie jak wiele filmów amerykańskich
tego okresu, np. Złoto dla zuchwałych (Kelly's Heroes),
Parszywa Dwunastka (The Dirty Dozen), czy też W rękach
wroga (In Enemy Country)), a zarazem propagandowa, pełna
jaskrawych przekłamań i po roku 1989 stała się celem
protestów środowisk kombatanckich. Również realia
wojskowe ukazane w filmie klasyfikują go w kategorii
filmów czysto fikcyjnych; bohaterowie traktują rozkazy
przełożonych w sposób dowolny, w pojedynkę
powstrzymują hordy wrogów, urządzają własne, z nikim
nie konsultowane akcje bojowe (a wręcz "prywatne
wojny"), zaś Niemcy niezmiennie przedstawiani są
jako kompletni idioci.
Wielką siłą filmu była znakomita gra aktorów – nie
tylko pierwszoplanowych, ale również całego szeregu
odtwórców kreacji w rolach epizodycznych. Jednak dla
aktorów grających główne role sukces filmu był
jednocześnie porażką – z powodu niezwykle
sugestywnych ról, z którymi jeszcze długo ich utożsamiano,
na wiele lat zniknęli ze sceny filmowej. Najboleśniej,
bo najdłużej, odczuł to Janusz Gajos, odtwórca
postaci Janka Kosa. Publiczność dziwiła się również,
że Włodzimierz Press nie jest wcale rodowitym Gruzinem,
tylko aktorem polskim. Pomimo zaszufladkowania, młodzi wówczas
aktorzy osiągnęli natychmiast szczyty popularności, a
ich nazwiska na trwałe weszły do historii kina
polskiego.
Postacie były grane w filmie tak sugestywnie, że
publiczność traktowała je niemal jak swoich bliskich.
Młodsza część widowni kochała się w Janku oraz
Marusi, a wszyscy żyli przeżyciami swoich ulubionych
bohaterów. Film często wywoływał wśród publiczności
prawdziwe łzy wzruszenia.
Film niezmiennie zwycięża we wszystkich plebiscytach na
najlepszy polski serial wszech czasów; jest też (obok
Stawki większej niż życie) jednym z polskich seriali
najchętniej kupowanych przez dystrybutorów
zagranicznych. Telewizja Polska planowała odnowienie i
rekonstrukcje wszystkich odcinków serialu z myślą o
kolejnej reemisji, jednakże kontrowersje wokół filmu
sprawiły, iż realizacja pomysłu została odłożona na
czas bliżej nieokreślony.
|
